Mehmet KAYA
Avrupa Birliği’nin, Türkiye’nin, İlaçta Yerelleşme programını 2019’da Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) şikayet etmesiyle başlayan süreçte bu kez tahkim yoluna gidiliyor. Uyuşmazlığın çözümü için oluşturulan Paneldeki kararlarda Avrupa Birliği’nin iddialarına karşılık Türkiye’nin savunmalarının reddedildiği de yayımlanan raporda ortaya çıktı. Türkiye, DTÖ’ye uyuşmazlık çözüm sürecinin dışında çözüm arama anlamına gelen tahkime gitme hakkını kullanacağını duyurdu. Türkiye’nin bu bildirimi ve kararı DTÖ tarafından duyuruldu. Avrupa Birliği, 2019 yılında Türkiye’nin İlaçta Yerelleşme programını, kendi üretimi ürünlere karşı rekabeti önlediği, firmaları Türkiye’de üretime zorladığı ve Türkiye’de üretim yapmayanların kamu alım listesinden çıkarmasının GATT anlaşmasına aykırı olduğu yönündeki iddialarla DTÖ’ye şikayet etmişti. Avrupa Birliği’nin şikayetine ABD de katılmıştı. Süreçte uyuşmazlık çözümüne yönelik çeşitli ülkelerin katıldığı DTÖ nezdinde oluşturulan panel raporunu taraflara iletmiş ancak tarafl arın isteği üzerine gizlenmişti. DTÖ kuralları gereği tarafların onay vermesiyle panel raporu üzerindeki gizlilik kalktı ve 28 Nisan günü DTÖ panel raporunu yayımladı.
GATT’a aykırı iddiası
Panelin 2021 yılında tamamladığı ve sadece taraflara sunulan, gizliliği bulunan raporu DTÖ tarafından yayımlandı. Panel raporunda Türkiye’nin savunmalarının reddedildiği gözlendi. Avrupa Birliği, Türkiye’nin, kamu alımı listesine girmek için bazı ürünlerin Türkiye içinde üretim yapma şartı koşmasını, bu programa katılmayan ilaçların ithalinin yasaklanmasını ve ilaç ruhsat başvurularında yerelleştirme programına bağlı önceliklendirme uygulamasını GATT anlaşmasına aykırı olduğu iddiasıyla DTÖ’ye başvurduğu belirtildi.
Panel raporunda, Türkiye’nin, bahse konu kamu alım listesinden çıkarmanın GATT anlaşması istisnası olan kamu ihalesine dahil olduğu, yerlileşme programının tedaviye erişim ve sağlık hakkı gereği uygulandığı, AB’nin iddialarını ispatlayamadığı yönündeki savunmalarının reddedildiği belirtildi.
Tahkim kararı ne anlama geliyor?
Dünya Ticaret Örgütü uyuşmazlık çözümleri süreci Dispute Settlement Understanding (DSU) anlaşması kuralları çerçevesinde Anlaşmazlıkları Çözüm Organı Dispute Settlement Body (DSB) bünyesinde kurulan panellerle (seçilen ülkelerin temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan karar heyetleri) yürütülüyor. DSU anlaşmasının 25. Maddesi ise taraflara, bu sürecin herhangi bir anında alternatif çözüm aramaya imkan veriyor. Türkiye nadir olarak kullanılan bu yolu tercih etmiş oldu.
